از اقدامات برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه در زمان کرونا تا تفاهم نامه با سازمان شهرداریها

ابتدا توضیحاتی در مورد توانبخشی مبتنی بر جامعه برای ما بفرمائید؟

توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) در سال ۱۹۷۸ توسط سازمان جهانی بهداشت به‌ عنوان یک راهکار جهت بهبود دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات توانبخشی در کشورهایی با منابع محدود مطرح شد. در طول ۴۰ سال گذشته مفهوم CBR دچار تحول بسیار شده است. امروزه  CBR به عنوان راهبردی در درون برنامه توسعه جامعه برای ارائه خدمات توانبخشی، کاهش فقر، برابرسازی فرصت‌ها و فراگیرسازی اجتماعی همه افراد دارای معلولیت محسوب می شود که از طریق تلاش‌های مشترک خود افراد دارای معلولیت، خانواده‌های آنان، سازمان‌ها و جوامع، و سایر خدمات دولتی و غیردولتی بویژه در زمینه سلامت، آموزش، معاش و امور اجتماعی انجام می گیرد.

هدف برنامه CBR توسعه فراگیر است. افراد دارای معلولیت و خانواده یشان، به‌ویژه آنانی که در مناطق روستایی، جوامع دورافتاده یا حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، اغلب از برنامه‌های توسعه بهره‌مند نیستند. از طریق برنامه CBR باید اطمینان حاصل شود که افراد دارای معلولیت نه تنها از مزایای توسعه بهره مند می شوند بلکه در فرآیندهای توسعه، سیاست گذاری و تصمیم گیری نیز مشارکت دارند. حق افراد دارای معلولیت برای فراگیر سازی در برنامه های توسعه، راهی برای دستیابی آنان به برابری است.

این برنامه از کی در ایران شروع شده؟

برنامه توانبخشی مبتنی برجامعه به عنوان یک برنامه جامعه محور، توسعه محور و حق محور از سال ۱۳۷۴ و با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سطح روستاهای کشور آغاز  و با توجه به اهمیت رویکرد چند بخشی در اجرای این برنامه، در سال ۱۳۸۵ اولین تفاهم نامه مشترک همکاری سازمان بهزیستی با سازمان شهرداری ها و دهیاریهای کشور برای اجرای برنامه CBR منعقد شد. تشکیل شوراهای CBR  استانی و همچنین مشارکت دهیاران در سطح محلی پس از انعقاد این تفاهم نامه منجر به تحولات مهمی در برنامه CBR شد. گسترش برنامه در مناطق روستایی سرعت بیشتری پیدا کرد و دامنه خدمات و فعالیت های برنامه که بیشتر بر ارائه خدمات توانبخشی و حمایتی متمرکز بود گسترده تر شد و فعالیت های آموزشی، تامین معاش، اجتماعی و توانمند سازی وسعت یافت و فرصت های  بیشتر برای یکپارچگی اجتماعی افراد دارای معلولیت و ایجاد نگرش مثبت نسبت به افراد دارای معلولیت در مناطق روستایی فراهم آمد. واگذاری برنامه CBR به سازمان های مردم نهاد نیز از سال ۱۳۸۷ آغاز شد. در حال حاضر مراکز و موسسات غیر دولتی مجری برنامه در سطح روستاها و شهرها هستند با این حال همواره دهیاران نقش کلیدی در توسعه و ارتقای این برنامه در سطح مناطق روستایی داشته و اقدامات و تاثیرات آنان بر برنامه CBR فراتر از تفاهم نامه های مشترک بوده است.

در حال حاضر برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه چه برنامه و اقداماتی دارد؟

در حال حاضر اقدامات برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه عمدتا بر دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات در حوزه سلامت، آموزش، اجتماعی و توانمندسازی متمرکز می باشد. هم زمان نیز اقداماتی در زمینه رفع موانع فیزیکی، نگرشی، ارتباطی و قانونی انجام می گیرد تا زمینه های لازم برای ورود افراد دارای معلولیت به روند عادی جامعه فراهم شود. این اقدامات با همکاری بین بخشی  و با کمک بخش های دولتی و غیردولتی مرتبط و همچنین مشارکت اعضای جامعه برای مثال از طریق مشارکت مالی، کار داوطلبانه ویا تشکیل شوراهای CBR روستایی انجام میگیرد.ضمن اینکه برنامه های آگاه سازی، آموزش اعضای جامعه و شرکای کاری، گسترش ابتکارات محلی، خلاقیت ها، مستند سازی و پژوهش ها همیشه بخش مهمی از برنامه های توانبخشی مبتنی بر جامعه است.

چه کارهایی در این زمینه ها صورت گرفته؟

می توان گفت تا پایان سال ۱۳۹۹، ۹۸ % جمعیت روستایی کشور و ۲ میلیون جمعیت شهری تحت پوشش این برنامه قرار گرفته اند. تاکنون حدود ۴۸۰ هزار فرد دارای معلولیت در مناطق روستایی و حدود ۴۵ هزار فرد دارای معلولیت در مناطق شهری شناسایی شده اند که با همکاری بخش های مختلف دولتی و غیر دولتی هر ساله از خدمات مختلف این برنامه بهره مند می شوند.

شرکای اصلی برنامه CBR که مستقیماً در اجرای برنامه در سطح محلی دخالت دارند شامل ۷۰۷موسسات/مراکز غیر دولتی، حدود ۱۴ هزار دهیاری، ۶۲۰۰ شوراهای توانبخشی مبتنی بر جامعه، حدود۱۰ هزار خانه های بهداشت و ۲۰۰ مجتمع های روستایی دولتی هستند.   سایر شرکای کاری این برنامه که به تسهیل دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات مورد نیازشان کمک می کنند و با به اشتراک گذاشتن منابع شان نقش مهمی در توسعه برنامه دارند، شامل سازمان های دولتی از قبیل جهاد کشاورزی، فنی و حرفه ای، تربیت بدنی، کمیته امداد امام خمینی، صنایع دستی ... و هم چنین سازمان های غیردولتی از قبیل سپاه پاسداران، بسیج، امامان جمعه و روحانیون می باشند.

با همکاری شرکای کاری برنامه نزدیک به ۷۰۰ هزار مورد خدمت در سال  ۱۳۹۹ به افراد تحت پوشش در مناطق روستایی و شهری ارائه شده است.

در زمان همه گیری بیماری کرونا نیز اقداماتی در روستا ها صورت گرفته است؟

برنامه CBR  در مواقع بحران و بلاهای طبیعی از قبیل سیل و زلزله نقش مهمی در ارائه خدمات به افراد دارای معلولیت دارد. با شیوع بیماری کووید۱۹ نیز اقدامات مختلفی با هماهنگی ستاد مقابله با کرونا سازمان بهزیستی از طریق مجریان برنامه CBR  در مناطق روستایی و با همکاری خانه های بهداشت و دهیاری ها انجام گرفت که کمک به شناسایی افراد دارای معلولیت دارای کووید ۱۹  ، آگاه سازی و توانمند سازی تسهیلگران برای پیشگیری از کووید ۱۹ در بین افراد دارای معلولیت و ابلاغ پروتکل های لازم، آگاه سازی و توانمند سازی افراد دارای معلولیت و خانواده های آنان، اقدامات پیشگرانه، تشخیص به موقع، ارجاع و تداوم ارائه خدمات توانبخشی مبتنی برجامعه با تاکید بر حمایت از افراد دارای معلولیت در دوران شیوع کووید ۱۹ از مهمترین اقدامات این برنامه در زمان شیوه بیماری کووید ۱۹ بود.

مهمترین اهداف شما از انعقاد این تفاهمنامه چه بوده و چه موضوعاتی برای بهبود وضعیت زندگی افراد دارای معلولیت مد نظر بوده؟

برابر سازی فرصتها، کاهش فقر، حمایت های اجتماعی و افزایش دسترسی افراد دارای معلولیت به مزایای توسعه پایدار و فراگیر از طریق اجرای برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه یکی از مهمترین اهداف بوده و موضوع دیگر هم افزایی ظرفیت ها و منابع در اختیار سازمان شهرداریها و دهیاریها و سازمان بهزیستی برای ارتقای کمی و کیفی برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه است. همچنین اولویت بخشی به اجرای برنامه ها و اقدامات مورد تفاهم در شهرستانهای کمتر توسعه یافته کشور و همکاری در تشکیل شوراهای توانبخشی مبتنی بر جامعه در سطوح مختلف کشوری، استانی، شهرستانی و محلی از جمله دیگر اهداف انعقاد این تفاهمنامه بوده است.

در این تفاهمنامه سازمان بهزیستی و سازمان شهرداری ها و دهیاری ها چه تعهداتی را دارند؟

تعیین اهداف و سیاستگذاری اجرای برنامه، حمایتهای تخصصی در ارائه خدمات، تامین بخشی از منابع لازم برای اجرای برنامه، بهره گیری از ظرفیت بخش غیردولتی، همکاری در تشکیل شوراهای توانبخشی مبتنی بر جامعه در سطوح مختلف، تقویت سیستم ارجاع جهت دسترسی افراد به خدمات سطوح بالاتر، آموزش شرکای کاری و تهیه محتوای آموزشی، پایش و نظارت و ارزیابی برنامه و تهیه گزارش های تحلیلی را می توان از جمله تعهدات مهم سازمان بهزیستی در اجرای تفاهم نامه برشمرد.

همکاری در تعیین اهداف و راهبردهای اجرای برنامه، مناسب سازی اماکن و معابر عمومی در مناطق شهری و روستایی، همکاری در جهت آگاهسازی جامعه، تسهیل دسترسی افراد دارای معلولیت به فعالیت های فرهنگی هنری اوقات فراغت ورزشی و ... در اختیار شهرداریها و دهیاریهای کشور، همکاری در جلب مشارکت جامعه محلی، مشارکت در برنامه های آموزشی و نظارت بر حسن اجرای تعهدات مربوطه در سطح استانها، فرمانداریها، بخشداریها و دهیاریها را از جمله تعهدات مهم سازمان شهرداریها و دهیاریها می باشد.

چطور نظارت بر اجرای این تفاهم نامه صورت خواهد گرفت؟

برای اجرای برنامه، کارگروه مشترک ملی، استانی و شهرستانی متشکل از نمایندگان دو سازمان به منظور برنامه ریزی، نظارت و هماهنگی فعالیتها و اجرای صحیح مفاد تفاهم نامه تشکیل خواهد شد.